Το Καρπενήσι είναι πρωτεύουσα του Νομού Ευρυτανίας και του Δήμου Καρπενησίου. Βρίσκεται στο κέντρο του Νομού, στη νοτιοδυτική πλευρά του Τυμφρηστού σε υψόμετρο 975 μέτρα[1]. Απέχει 78 χλμ από τη Λαμία και από το Αγρίνιο 80,5 χλμ μέσω Προυσού και 112 χλμ μέσω Εθνικής Οδού 38 (ΕΟ38).
Ονομασία
Η λέξη Καρπενήσι προέρχεται από την αρωμουνική λέξη kárpinu[2] (οστρύα, γάβρος) και την περιεκτική κατάληξη -iş (δλδ. -ώνας), και αυτή από τη λατινική carpinus που σημαίνει γάβρος, οστρύα· είναι δηλαδή φυτωνύμιο. Συνεπώς, η ετυμολογικώς ορθή γραφή είναι Καρπενίσι. Το -η- εμφανίζεται από παρετυμολογία με την ελληνική λέξη νησί. Για πρώτη φορά το τοπωνύμιο μνημονεύεται σε τουρκικό απογραφικό κατάστιχο του 1454/5.[3]
Ιστορία
Στην περιοχή υπήρχαν από τα αρχαία χρόνια διάφοροι οικισμοί στα περίχωρα της σημερινής πόλης. Σε έναν από αυτούς, στους βόρειους πρόποδες του «Παλιόκαστρου» (λόφος του Αγίου Δημητρίου), βρέθηκε ο περίφημος «Θησαυρός του Καρπενησίου», μία συλλογή από 35 αριστουργήματα της ελληνιστικής χρυσοχοΐας [4].
Κατά την αρχαιότητα, το Καρπενήσι έφερε το όνομα Οιχαλία και είχε για βασιλιά τον Εύρυτο, ο οποίος όχι μόνο ήταν άριστος τοξοβόλος αλλά και εφευρέτης του τόξου.
Ο μύθος θέλει να προκάλεσε σε συναγωνισμό τον θεό Απόλλωνα, κάτι που του στοίχισε τη ζωή. Ο γιός του Εύρυτου, Ίφιτος, χάρισε το τόξο του πατέρα του στον Οδυσσέα και ήταν αυτό που σκότωσε τους μνηστήρες της Πηνελόπης.
Την ύπαρξη οικισμού και εκκλησιαστής ζωής κατά τους Βυζαντινούς Χρόνους, μαρτυρούν τα ίχνη μιας βασιλικής του 6ου αιώνα που βρέθηκαν στη παλιά θέση του Καρπενησίου. Την ίδια περίοδο ολόκληρη η Ευρυτανία ενώ τυπικά ήταν κτήμα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, λόγω των ανυπότακτων κατοίκων, δεν συμπεριληφθήκαν στους φορολογικούς καταλόγους της. Και ενώ η υπόλοιπη Ελλάδα ήταν υπόλογη στους Βυζαντινούς, εκείνοι απολάμβαναν την αυτονομία τους. Τότε ήταν που ολόκληρη η περιοχή έγινε γνωστή με το όνομα Άγραφα.
Κατά την Τουρκοκρατία οι κάτοικοι συμμετείχαν στην εξέγερση του 1600 και του 1611. Ο Ευγένιος Γιαννούλας ίδρυσε εδώ την περίφημη σχολή του, με στόχο τη δημιουργία εθνικής ταυτότητας και από το 1645 έως το 1661 ανέδειξε το Καρπενήσι σε σπουδαίο πνευματικό κέντρο, ακόμα και κάτω από τις δυσμενείς συνθήκες της εποχής. Το 1684 ο αρματολός Λιβίνης επαναστατεί κατά των Τούρκων, καταφέρνοντας μία σημαντική νίκη κοντά στο χωριό Γόλιανη (ο λόφος στον οποίο έγινε η μάχη πήρε το όνομά του), ενώ έναν χρόνο μετά σκοτώθηκε σε μάχη στο χωριό Αράχωβα. Οι Ενετοί, για την καλύτερη οργάνωση των επαναστατημένων αρματολών εγκατέστησαν στην πόλη κεντρικό στρατόπεδο με διοικητές τους Μποσίνα και Λουμποζόβιτς. Στην πόλη εγκαταστάθηκε και ο Λιμπεράκης Γερακάρης, όταν αποφάσισε να εκστρατεύσει κατά της Στερεάς Ελλάδας. Για να γίνει αρεστός στους κατοίκους της περιοχής, άρχισε να χτίζει διάφορες εκκλησίες. Ανάμεσα σε αυτές, και της Αγίας Τριάδας στο Καρπενήσι. Όταν αποφάσισε να επιτεθεί εκ νέου στην Πελοπόννησο, οι Ενετοί επιτέθηκαν στο Καρπενήσι και το λεηλάτησαν. Μετά τη Συνθήκη του Κάρλοβιτς, το Καρπενήσι πέρασε ξανά στα χέρια των Οθωμανών.[5]
Το Καρπενήσι έλαβε μέρος στην επανάσταση του 1821. Η θέση του είχε στρατηγική σημασία για την κεντρική Ρούμελη, γι’ αυτό και οι Τούρκοι το κρατούσαν γερά. Την Επανάσταση κήρυξαν στο Καρπενήσι οι τοπικοί οπλαρχηγοί Γιολδασαίοι και Βράσκας αλλά, τούρκικες δυνάμεις τους εξουδετέρωσαν. Ωστόσο, οι επαναστάτες ανασυντάχθηκαν και έδιωξαν τους Τούρκους από την πόλη. Κοντά στο Καρπενήσι, στη θέση σκοτώθηκε σε μάχη με τους Τούρκους, ο Σουλιώτης αγωνιστής Μάρκος Μπότσαρης, στις 9 Αυγούστου 1823[1]. Το Καρπενήσι και άλλα εκατό χωριά της Νότιας Ευρυτανίας, πυρπολήθηκαν από τρία γερμανικά τάγματα στις 10 Αυγούστου 1944 και μέχρι της 17 Αυγούστου του ίδιου χρόνου. [6]
Στα Νεότερα Χρόνια το Καρπενήσι πήρε μέρος στους Α΄& Β΄ Παγκόσμιους Πολέμους. Η ένοπλη Εθνική Αντίσταση γεννήθηκε στο Καρπενήσι, την άνοιξη του 1942, από τον Άρη Βελουχιώτη, που τιμώντας τον τόπο και το περήφανο Βελούχι, πρόσθεσε στο όνομα του το επίθετο: Βελουχιώτης. Την Κυριακή 7 του Ιούνη το 1942, έγινε η πρώτη επίσημη εμφάνιση του ΕΑΑΣ με επικεφαλής τον αρχηγό Άρη στη Δομνίστα. Με συνεχείς αγώνες και σθένος κατάφεραν να διώξουν τους Γερμανούς για να ζήσει στη συνέχεια, ολόκληρη η περιοχή του Τυμφρηστού και της Ευρυτανίας, τις μαύρες μέρες του Εμφυλίου. Στις 20 του Γενάρη 1949 έγινε η επίθεση και αντάρτες κατέλαβαν το Καρπενήσι για 18 ημέρες. Το τέλος του Εμφυλίου, το 1949 βρίσκει το Καρπενήσι, όπως και όλη την Ελλάδα με ανυπολόγιστες καταστροφές.
Αξιοθέατα
Το Καρπενήσι, όπως και όλος ο νομός, βρίσκεται σε ορεινή περιοχή σημαντικού φυσικού κάλλους, πλούσια σε βλάστηση. Η παραδοσιακή αρχιτεκτονική έχει διατηρηθεί σε αρκετό βαθμό, τόσο στα γύρω χωριά όσο και μέσα στην πόλη, με πλήθος καλοδιατηρημένων κτιρίων. Στην πόλη λειτουργεί το «Μουσείο Βουνού» και το «ΚΙΠΕ – Κέντρο Ιστορίας Πολιτισμού Ευρυτανίας» που διαθέτει διαμορφωμένες αίθουσες προβολών και εξοπλισμό σύγχρονης τεχνολογίας, εκεί ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να παρακολουθήσει ταινίες επαυξημένης πραγματικότητας (που αφορούν την περιοχή της Ευρυτανίας). Ενώ στα γύρω χωριά υπάρχει πλήθος από λαογραφικά μουσεία. Σε απόσταση 11 χλμ. βρίσκεται και το χιονοδρομικό κέντρο του Βελουχιού. Επίσης, μπορείτε να επισκεφτείτε το φαράγγι Πάντα Βρέχει, το φαράγγι της Μαύρης Σπηλιάς και το φαράγγι Τσούκας.
Μοναστήρια – Εκκλησίες
Στο Καρπενήσι που δοξάζεται η σχέση Θεού και ανθρώπου, θα ανακαλύψετε σε κάθε γωνιά του πανορθόδοξα προσκυνήματα και ιερούς ναούς,που προσελκύουν κάθε χρόνο χιλιάδες προσκυνητές και ταξιδιώτες. Θρησκευτικά μνημεία και εκκλησίες άρρηκτα συνδεδεμένα με την πλούσια ιστορία και τον πολιτισμό αυτού του τόπου (π.χ. Ο καθεδρικός ναός της Αγίας Τριάδας, με το μικρό ηλιακό ρολόι στο καμπαναριό, η Μονή Προυσού, το Μοναστήρι των Δομιανών, ένα από τα σημαντικότερα θρησκευτικά μνημεία της ευρύτερης περιοχής με πολύτιμη προσφορά στο Έθνος και στην Ορθοδοξία καθώς και η Μονή Μεταμορφώσεως Σωτήρος Βράχας που την περίοδο της επανάστασης, αποτέλεσε καταφύγιο και ορμητήριο. Επίσης στην Ευρυτανία, βρίσκεται σε μια κατάφυτη περιοχή, που εισχωρεί μέσα στην ανατολική όχθη της μεγάλης λίμνης των κρεμαστών το ιστορικό μοναστήρι της Παναγίας της Τατάρνας.
Η παράδοση τοποθετεί την ίδρυση του μοναστηριού στις αρχές του 12ου αιώνα, συγκεκριμένα στο 1111.
Προσωπικότητες
- Αθανάσιος Ιατρίδης, ζωγράφος
- Αθανάσιος Καρπενησιώτης, ήρωας της Ελληνικής Επανάστασης του 1821
- Ζαχαρίας Παπαντωνίου, συγγραφέας
- Παύλος Μπακογιάννης, πολιτικός
- Κώστας Μπακογιάννης, πολιτικός
- Γεώργιος Καφαντάρης, πολιτικός, πρωθυπουργός της Ελλάδας
- Διονύσιος ο εκ Φουρνά, ιερομόναχος, αγιογράφος, συγγραφέας
- Θανάσης Μπούρας, πολιτικός, αντιπρόεδρος της Βουλής
- Βασίλης Τσίπρας, πολιτικός
- Δημήτριος Βουλπιώτης, πολιτικός, υπουργός
- Ιωάννης Βουλπιώτης, επιχειρηματίας, ηλεκτρολόγος μηχανικός, συνεργάτης των Γερμανών στην κατοχή
- Κώστας Τσιγαρίδας, δικηγόρος, πολιτικός
- Χρυσόστομος Καραπιπέρης, θεολόγος, πολιτικός
Παραπομπές
- ↑ Άλμα πάνω, στο:1,0 1,1 Εγκυκλοπαίδεια Νέα Δομή. Αθήνα: Τεγόπουλος – Μανιατέας. 1996. σελ. 172, τομ. 16.
- ↑ Οικονόμου Κωνσταντινος, Τοπωνυμικό Ζαγορίου, Διδακτορική διατριβή, Ιωάννινα 1986, σελ. 752-753.
- ↑ Nicoară Beldiceanu, Petre Ș. Năsturel, «Η Θεσσαλία στην περίοδο 1454/55–1506», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 19 (1991) σελ. 105–106.
- ↑ Συλλογή Ελένης και Αντωνίου Σταθάτου – Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο ([1] Αρχειοθετήθηκε 2008-12-30 στο Wayback Machine. και [2] Αρχειοθετήθηκε 2008-05-18 στο Wayback Machine.)
- ↑ Κ. Σάθας, Τουρκοκρατούμενη Ελλάς.
- ↑ «evrytania.eu. Καρπενήσι». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Απριλίου 2008. Ανακτήθηκε στις 14 Απριλίου 2008.
